Şizoid Kişilik Bozukluğu Nedir

Şizoid kişilik bozukluğu belirtileri, tanı ve tedavisi.

Kişilik bozuklukları 3 ayrı küme içinde sınıflandırılır.
A kümesi : Paranoid, Şizoid ve Şizotipal Kişilik Bozukluklarıdır.
B kümesi : Antisosyal, Borderline, Histrionik ve Narsistik Kişilik Bozukluklarıdır.
C kümesi :Çekingen, Bağımlı ve Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluklarıdır.

Kişilik bozukluğu, bireyin biliş, duygulanım ve kişilerarası işlevsellik ve dürtü kontrolü ile ilgili alanları etkileyen bir tür ruh sağlığı sorunudur. Birçoğu ergenlik döneminde özellikle kişiliğin gelişip olgunlaşmaya başladığı dönemde ya da genç erişkinlik döneminde başlar. Şizoid kişilik bozuklukları tuhaf,eksantrik düşünce ve davranışların gözlenmesi sebebiyle A kümesinde yer alır. Bu kişilik bozukluğunun en belirgin özelliği; duygusal soğukluk, sosyal etkileşim kuramama ve duygusal ifadelerin sınırlı olmasıdır. Şizoid kişilik bozukluğunda teşhis çoğunlukla erken yetişkinlik döneminde konulur.

Şizoid kişilik bozukluktan muzdarip olan kişi; sosyal ilişkilerde ve duygularını ifade etmede sınırlı davranışlar sergiler. Okul, iş ve sosyal hayatta zorluklar yaşayabilir. Duygusal açıdan soğukluk vardır. Tekdüze duygulanım göze çarpan özelliklerindendir. Çevreye karşı ilgisizlik ve tepkisizlik görülür. Sosyal etkinliklere katılmaktan uzak durur. Hatta başkalarıyla olduklarında kendilerini rahat hissetmez. Göz teması zayıftır. Diğerleriyle iletişim başlatmak yerine yalnız kalmayı tercih eder. Sorumluluk alınması gereken durumlardan kaçınma davranışları gözlenir. Toplumdan kendisini soyutlayabilir. Aile bireyleri de dahil olmak üzere diğerleriyle ilişki kurma isteği yoktur. Sevildiğini hissetmez. Değer görmediğini düşünür. Kendileriyle de ilişki kurulmasından hoşnut değildir. Düşük benlik algısına sahiptir. Bu nedenle kişilerarası ilişkilerde zorluklar yaşayabilir. Pasif olarak mesafeli davranışlar görülür. Davranışları durağandır. Yaşanan büyük olaylara verdikleri tepkiler az ya da tepkisizdir. Hatta şizoid bireyler toplumdakiler tarafından soğuk, ilgisiz, duygusuz ve hatta ruhsuz olarak adlandırılır. Genelde karşı cinsle flörtleşmez ve romantik ilişkilerden uzak durur. Bu yüzden şizoid birisi evlenmek istemez. Yetişkin olarak ebeveynleriyle birlikte yaşamaya devam eder. Nadir olarak toplum baskısından dolayı evlenebilir.

Şizoid yapının iç dünyası bölme savunma mekanizmasıyla bölünmüştür. Efendi-köle ve sürgünde kendilik olarak ikiye ayrılmıştır. Genel olarak şizoid birey için yakın ilişkide olmak, yutulmak ve zulme maruz kalmak gibidir. Şizoid bir birey ilişkide ancak efendi-köle biriminde kalarak boyun eğici ve kabullenicidir. Bu durum bir şekilde kırılırsa ya da bozulursa şizoid, agresyona geçer. Yani ilişkiden koparak yalnızlığa ve bireyselliğe döner. Burada kendilik sürgüne gönderilmiş olur. Kendini izole ederek güvenliğini sağlamış olur. İlişki kurma umudunu içsel fantezi dünyasında yaşar.

Şizoid kişiliğin en karakteristik özelliği fantezi ve hayal dünyasıdır. Yakın ilişkilerden uzak durmak, soğuk ve mesafeli olmak kişinin savunma mekanizması olarak fantaziyi kullanmasına yol açar. Şizoid yapıya sahip bir kişi genellikle sürgünde kendilik biriminde kalır. Bir ilişki aradığında efendi-köle birimine geçer. Burada da çok uzun kalmaz ve yine sürgünde kendiliğe geri döner. Bu döngü bu şekilde devam eder. Buna “şizoid dilemma” ya da “şizoid ikilem” denir. Her ikisi de sağlıklı değildir. Terapide amaç gerçek kendiliği ortaya çıkarmaktır.

Kişilik bozukluğu tanısı koyabilmek için, duygusal yakınlıktan hoşlanmamak ve kişilerarası ilişkilere uzak olmak tek başına yeterli değildir. Tanı için toplumsal ve mesleki anlamda da işlevselliğin bozulmuş olması ve bu durumun ciddi bir probleme yol açıyor olması gerekir.

Şizoid Kişilik Bozukluğunun Nedenleri:

Şizoid kişilik bozukluğunun tam olarak nedeni bilinmemektedir. Ancak, genetik yatkınlık, çevresel faktörler, sosyal iletişim eksikliği ve kişisel özelliklerin şizoid kişilik bozukluğu gelişiminde rol oynayabileceği düşünülmektedir. Aile bireylerinde şizofreni, şizoid kişilik bozukluğu ve şizotipal kişilik bozukluğu öyküsü olanlar risk altındadır. Çocukken edinilmiş ihmal, istismar ve travmalar gibi olumsuz yaşam deneyimleri de büyük bir etkendir. Duygusal açıdan mesafeli bir ebeveynle yetişmiş olmak, işgalci bir anne ve hatalarını acımasızca yüzüne vuran bir baba figürü de şizoid kişilik bozukluğunun gelişmesine neden olabilir. Çocukluk döneminde bireyin aile sevgisini elde edebilmek için verdiği tüm çabanın yetersiz kalması ve her seferinde görmezden gelinmesi ya da umursanmaması da şizoid kişilik bozukluğu gelişmesinde büyük bir etkendir.

Şizoid Kişilik Bozukluğu Belirtileri:

*Aile bireyleri de dahil olmak üzere yakın ilişki kurmak istememek.
*Birinci dereceden akrabalar dışında yakın arkadaşa sahip olmamak.
*Sosyal ortamlardan uzak durmak.
*Yalnızlığı tercih etmek, tek başına yapılabilecek aktivitelere katılmak.
*Diğer insanlarla bağ kurmakta güçlük.
*Duygusal anlamda soğukluk.
*Empati kurma yeteneğinde zayıflık.
*Çevreden gelen övgüye ya da eleştiriye karşı ilgisiz kalmak.
*Sevildiğini hissetmemek.
*Değer görmediğini düşünmek.
*Duygusal yakınlık kurmayı istememek.
*Cinsel ilişki isteği duymamak.

Şizoid Kişilik Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri:

DSM - 5 Şizoid Kişilik Bozukluğu kriterlerine göre;

A. Aşağıdakilerden dördü (ya da daha çoğu) ile belirli, erken erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya çıkan, toplumsal ilişkilerden kopma ve kişilerarası ortamlarda duygularını kısıtlı gösterme, yaygın örüntüsü:

1. Ailenin üyeleri de dahil olmak üzere, yakın ilişkilere girmeği istememekle birlikte, aynı zamanda yakın ilişkilerden hoşlanmamaktadır.
2. Hemen hemen her zaman tek başına yapılacak etkinlikleri tercih etmektedir.
3. Bir başkasıyla cinsel yakınlığa duyulan ilgi çok az olarak ortaya çıkmakla birlikte, daha çok sınırlı düzeyde olmaktadır. 4. Çok az etkinlikten keyif alabilmektedir.
5. Birinci dereceden olan yakınları dışında arkadaşları ya da sırdaşları bulunmamaktadır.
6. Diğerlerinin övgü veya eleştirilerine karşı aldırmaz tutum takınmaktadır.
7. Duygusal olarak soğuk, kopuk yapıya sahip olmakla birlikte, tekdüze bir duygulanım sergilemektedir.

B. Yalnızca ikiuçlu bozukluk, şizofreni, psikoz özellikleriyle seyreden depresyon bozukluğu veya otizm açılımı kapsamında bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamakta ve başka bir sağlık durumunun fizyolojik etkilerine bağlanamamaktadır.

Şizoid Kişilik Bozukluğunda Tedavi:

Şizoid kişilik bozukluğunun tedavisinde psikoterapi önemlidir. Fakat burada karakteri gereğiyle şizoid yapıdaki birisi iletişim kurmaktan kaçınabilir ve tedaviyi kabul etmeyebilir. Çünkü borderline ve narsistik yapıdaki vakalar terapötik ilişkide memnuniyet /haz duygusu yaşarken, şizoid yapıdaki vaka için terapistle olan ilişki “tehlike” arz etmektedir. Terapisti ya boyun eğmek zorunda olduğu efendi ya da kaçmak zorunda olduğu sadistik nesne olarak görür. Bu nedenle terapiye ikna olma süreci uzayabilir, seansa gelmek istemeyebilir ya da direnç gösterebilir. Bu noktada tedaviye ikna sürecinde çevre desteği büyük önem taşır. Tedavide öncelik, güven ortamın sağlanmasıdır. Danışanın terapistine güvenmesi, bağ kurması ve kendini açması amaçlanır. Sosyal beceri eğitimiyle de seanslar desteklenir. Danışanın bir miktar da olsa sosyal aktivitelere katılımı sağlanarak sosyal izolasyonu azaltılmaya çalışılır. Kişilerarası anksiyeteyi azaltmak hedeflenir. Diğerleriyle olan iletişim ve bağlantıyı teşvik etmek amaçlanır. Hekimin gerekli gördüğü vakalarda terapiye ek olarak ilaç desteği de eklenebilir.

Psikolog Funda Buharalı.

Psikiyatri Antalya, Psikoterapi Antalya, Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi.