Yapay Bozukluk

Maddi ya da manevi kazanç amacı gütmeden, tıbbi ilgi görmek ve tıbbi bakım almak adına hastalıkları taklit etme, bir hastalık başlatma veya mevcut hastalığı alevlendirme durumu psikiyatri dünyasında yapay bozukluk ismini alır

Yapay bozuklukla ilgili Munchausen sendromu özel bir klinik tablodur. Orta yaşlı, işsiz, bekar, sosyal ve ailevi bağları zayıf erkeklerde sık görülen bu sendrom hastaneye yatmak için abartılı belirtiler üretme, hospitalize edilme için hastane hastane dolaşma ile karakterizedir.

Yapay bozukluğu olan hastalar çoğu kez ebeveynlerini yakın ilişki kuramayan, reddedici figürler olarak algılar. Birçok olguda ise erken gelişimsel dönemlerde sıklıkla hastaneye yatışla sonuçlanan çocukluk istismarı ve yoksunluğa maruz kalma vardır. Bu durumlarda yatarak tedavi görmek travmatik ev ortamından kaçış olarak işlev görür.

Depresyon, varsanılar, disosiyatif ve konverzif belirtiler, bizar davranışlar yapay bozukluğun psikolojik belirti ve bulgularını içerir. Bunun yanında antikoagülan alarak kanama bozukluğu yaratmak, insülin kullanarak hipoglisemi geliştirmek, idrarı gaita veya kan ile bulaştırarak tahlillerde böbrek hastalığı bulguları yaratmak, çamaşır suyu gibi korozif maddelerle cilt lezyonları oluşturmak, karın ağrısı, kan tükürme, kusma, bulantı, ateş gibi multisistemik belirtiler göstermek yapay bozukluğun fiziksel belirti ve bulgularındandır. Literatürde kendisine mikrop enjekte ederek sepsise giren ve kaybedilen hastalar mevcuttur.

Yapay bozukluğu olan hastalar normal veya ortalama üstü zekaya sahip olup, biçimsel düşünce bozukluğu göstermezler. Narsisistik özellikleri, zayıf kimlik algıları, cinsel kimlikleri ile ilgili kafa karışıklıkları, düşük engellenme eşikleri, güçlü bağımlılık ihtiyaçları tipik olabilir. Minnesota Multifazik Kişilik Envanterinde tüm klinik alt ölçeklerde kendini olduğundan daha kötü gösterme girişimi (sahte kötü) saptanır.

Yapay bozukluklar somatoform bozukluklar ve temaruz arasında bir süreçtir. Hedef hasta rolüne bürünmektir. Bu uğurda zarar görecek bile olsa umurunda olmaz.

Konversiyon bozuklukları, kişilik bozuklukları, şizofreni, temaruz, madde kötüye kullanımı ve basit sorulara şaşılacak şekilde yanlış cevap verme ile karakterize Ganser sendromu ayırıcı tanıda değerlendirilmesi gereken başlıca psikiyatrik hastalıklardır.

Yapay bozukluk ile temaruz ve konversiyon bozukluğu ayrımı psikiyatri pratiğinde oldukça önemlidir. Konversiyon bozukluğunda hastalar hastane rutinlerini ve tıbbi terminolojiyi bilmezler, belirtiler daha çok belirli emosyonel çatışma ve sembolik ilişkilerle bağlantılıdır. Yapay bozuklukta ise çok sayıda hastane yatışı, çok sayıda yaralayıcı işlemden dolayı müdahale görmüş olma ve hastalık/hastaneye yatış ile ilgili görünür biçimde istekli olma hali dikkat çekicidir.

Yapay bozukluk temaruz ayrımında, temaruzda hastanın hasta olmak ve hastaneye yatış isteğinin altında belirgin bir maddesel kazanç vardır. İşe, okula gitmemek, tazminat almak, görevden kaçmak, polisten kaçmak, yatacak yer temin etmek gibi amaçlar bunlar arasındadır.

Yapay bozukluğun en sık görüldüğü dönem erken erişkinlik dönemidir. Gerçek bir hastalık ya da bir yakının kaybı, terk veya reddedilme gibi bir travma bozukluğu başlatabilir. Zaman geçtikçe hasta tıp ve hastaneler üzerine aşırı bilgi sahibi olur. Bazı hastalarda aralıklı psikiyatrik yatış öyküleri bulunur. Gereksiz tedavi, girişim ve cerrahi uygulamalar sonucunda ölüme kadar gidebilen komplikasyonlarla karşılaşabilirler.

Yapay bozuklukta ciddi hastalıkları taklit ederek gereksiz tedavi arayışları sürerken, gerçek hastalıklarını inkar etmeleri ve tedaviden kaçınmaları klinik bir paradoks olarak dikkat çekicidir.

Yapay bozukluğun etkili bir psikiyatrik tedavisi yoktur. Tedavide iyileştirmeden çok hastaları yönetmeye çalışılır. Hedef morbidite ve mortalite riskini azaltmak, hastanın altta yatan duygusal ihtiyaçlarını desteklemek ve yasal konular hakkında dikkatli olmaktır. Hekimler hastalığın yapay olduğunu bilmeli, ancak kişinin psikolojik bozukluğunun farkında olarak kişiyi dışlayıcı davranışlardan kaçınmalıdır.

Psikoterapi, hipnoterapi yanında antipsikotik ve seçici serotonin geri alım inhibitörleri yapay bozukluğun tedavisinde kullanılan temel yöntemlerdir. Kötüye kullanım nedeniyle ilaç kullanımında çok dikkatli olunmalıdır.

Psikiyatri Uzmanı ve Psikoterapist Dr. Emine Filiz Uluhan, Lara/Muratpaşa/Antalya.

Antalya Psikiyatri Psikoterapi ve Hipnoterapi Merkezi.