Benlik Saygısı

Ruh sağlığı, dolaylı olarak da beden sağlığı için en önemli faktörlerden biri benlik saygısıdır.

Kendini sevmeyi, kendinden hoşnut olmayı ifade eden benlik saygısı zayıf olduğunda çökkünlük, depresyon, kaygı bozuklukları, stres belirtileri, psikosomatik rahatsızlıklar (baş ağrısı, uykusuzluk, yorgunluk, kas ağrıları, mide ve barsak bozuklukları gibi) ,öfke, başkalarına karşı düşmancıl duygular besleme, kimseye güvenmeme, aşırı yarışmacılık, eş çocuk sömürüsü, kötü ilişkiler, alkol ve madde bağımlılığı, iletişim bozukluğu, bağlanma korkusu, duygusal bağlanma olmadan gelişigüzel ilişkiler, eleştiriyi kaldıramama, başkalarına bağımlılık, yeme bozuklukları, toplumdan kendini izole etme, okul başarısızlığı, başkalarını etkilemek uğruna büyük yanlışlar yapma, toplumsal olarak kendini bir yere oturtamama gibi ruhsal sorunlar ortaya çıkar.

Doyumlu bir yaşam benlik saygısı ile yakından ilişkilidir. Benlik saygıyı bireyi olumlu yönde motive eden önemli bir güdüleyici etkendir. Benlik saygısı yüksek kişiler içsel sorunlarını aşarak başarıya ulaşmada büyük şansa sahip olurlar. Bu kişiler samimi, gerçek dost ve arkadaş, coşkulu, pozitif, güvenilir ve başkalarına güvenebilen, eyleme dönük davranan, eleştiriye gelebilen, mizah anlayışları kuvvetli bireylerdir.

Rosenberg benlik saygısı ölçeği, Schiraldi benlik saygısı ölçeği gibi farklı psikiyatrik ve psikolojik testlerle benlik saygısının ölçülmesi mümkündür.

Schiraldi benlik saygısı ölçeğinde aşağıdaki 12 yargı, 10 puan tam doğru olmak üzere 0 ile 10 puan arasında derecelendirilir.

1. Ben saygıdeğer biriyim.
2. Ben, başkaları kadar değerliyim.
3. İyi yaşamak için gerekli nitelikleri taşıyorum.
4. Aynada kendime baktığımda, içimi iyi duygular kaplıyor.
5. Başarısız biri değilim.
6. Kendime gülüp, kendimle dalga geçebilirim.
7. Kendim olduğum için mutluyum.
8. Kendimi sevmem için başkalarınca kabul görmem şart değil.
9. Her şartta kendimi severim ve kendime dayanak olurum.
10. Kendimi geliştirme biçimimden memnunum.
11. Kendime saygı duyuyorum.
12. Başka biri olmak yerine kendim olmak benim için daha önemlidir.

Benlik saygısı gelişiminde anne babalara büyük görevler düşmektedir. Benlik saygısı yüksek olan anne babaların çocuklarında benlik saygısı kolayca gelişecektir. Bu anne babalar çocuklarından sevgiyi esirgemeyen, onların yaşamına ve arkadaşlarına ilgi gösteren, onlara zaman harcayan, her zaman arkalarında ve destek olacaklarını gösteren, onları yüreklendiren ebeveynlerdir. Bu ebeveynlerin beklenti ve ölçüleri yüksek olsa da net, mantıklı ve tutarlı olduklarından, çocuğun görüşlerine ve bireyselliğine değer verdiklerinden dolayı herhangi bir sorun çıkmamaktadır. Önemli konularda son karar anne babanındır.

Çocuğunuza vereceğiniz mesajlarda şunlara dikkat etmenizi Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi olarak öneriyoruz.

1. Çocuğunuza güvenin.
2. Hiç kimsenin eksiksiz olmayacağını, önemli olanın bunları görüp, başarma kapasitesinde olduğunu bildirin.
3. Çocuğunuza inandığınızı, onu sevip, değer verdiğinizi söyleyin ve gösterin.
4. Anne baba olarak onu yönlendirme ve sınır koyma hakkınızın olduğunu ve ondan yapabileceğinin en iyisini beklediğinizi ifade edin.Bunları yaparken temel felsefe açık, net, mantıklı ve tutarlı olmaktır.

Benlik saygısında önemli olan tutarlı olup, kişinin kendisiyle ilgili gerçekçi beğenisini göstermesidir. Birey kendini gerçekçi bir biçimde ve koşulsuz beğenip, seviyorsa benlik saygısının tam olduğundan bahsedebiliriz. Burada ne bir utanç durumu ne de bir böbürlenme, kendini beğenmişlik durumu söz konusu değildir.

Makam ve mevkiniz, mesleğiniz, maddi durumunuz ne kadar iyi olsa da bunu bir üstünlük ve büyüklük olarak göstermeniz, kasılıp, böbürlenip, küstahlaşıp, başkalarına tepeden bakıp, diğerlerinden daha iyi ve daha önemli biri olduğunuza inanmanız aslında kendinize güven duymamaya dayalı benlik saygınızın düşük olduğunun göstergesidir.

Bunun tam tersi yeterince insan olamadığınıza inanıyor, sürekli kendinizi diğer insanlarla kıyaslıyor, kendinizi onlardan aşağı görüyor, kendinizi sevmiyor, kendinizle ilgili yorumda bulunamıyorsanız, yine benlik saygınız düşük demektir.

Gerçek benlik saygısı, bir insan olmaktan ne daha çoğuna, ne de daha azına sahip olmadığınıza inanıp, eksiklik ve yetersizliklerinizin farkında ancak bunlara rağmen kendinizi sevip, başkalarına eşit olarak görmenizdir.

Benlik saygısı ve özgüven birbiri ile ilintili, yakın kavramlar gibi görülse de ayrı kavramlardır. Benlik saygısında önce kendine koşulsuz değer verme, sonra sevgi duyma ve arkasından kendini geliştirme söz konusudur. Kendini geliştirmeye adayan birçok birey, ne kadar başarı elde etse de bir türlü mutlu olamamakta, doyuma kavuşamamaktadır. Burada etken koşulsuz değer ve sevginin göz ardı edilerek birinci sıraya kendini geliştirmenin konmasıdır. Temelsiz kalan gelişim ve başarı da huzur ve mutluluk getirmez. Bireyin kendine olan saygısı elde ettiği başarılardan kaynaklanıyorsa benlik saygısı olmayacaktır.

Her insan bir insan olarak eşit değerdedir. Biri sporda başarılı iken biri okulda başarılı olabilir. Dış görünüm, maddi imkânlar, yetenek ve başarı gibi etkenler toplumsal değer üzerinde etkili olsa da her bireyin insan olarak bir değeri vardır ve bu değer hiç değişmez. Bunu özümsediğiniz zaman benlik saygınız var diyebiliriz.

Birçok ruhsal sorunun altında, iş ve aile hayatındaki çatışmalarda benlik saygısında yetersizlikler yatar. Farklı olaylar ve davranışlar karşısında kendinizi kötü hissedebilirsiniz. Bir ihmaliniz, bilgi eksikliğiniz, dikkatsizliğiniz o anda bir sorun yaratmış olabilir. Elbette üzülecek, bazı yaptırımlara uğrayabileceksiniz. Duruma uygun düş kırıklığı yaşamanız bazı eksikliklerinizi görüp, kendinizi geliştirme çabasına girmeniz tamamen normaldir. Benlik saygısı zayıf olduğunda ise kişi, “bir insan olarak yeterince iyi değilim” duygusuna girer. Bu da psikopatoloji gelişiminde ilk adım olabilir. Becerilerinizi ve yeterliliğinizi sorgulayabilir, yargılayabilirsiniz, ancak öz benliğiniz yargılanamaz.

Başarısızlıklar ve olumsuzluklar karşısında “neden böyle salağım”, “elle tutulur bir yanım yok”, “yanlış biriyim” gibi aşırı öz eleştirici tutumlar benlik saygısının yetersizliği ile ilgilidir. Benlik saygısı olan kişiler öz eleştiri yanında dış etkenleri de görerek buna yönelik önlem alırlar. “Evet, bu sınava yeterince çalışmamıştım, ama öbürüne daha iyi hazırlanıp istediğim puanı alacağım” tarzı yaklaşım ise benlik saygısının yüksek olduğunu gösterir.

Benlik saygısında ikinci kavramın sevgi olduğunu söylemiştik. Her insan sevgiye gereksinim duyar. Öncelikle kişinin anne babası koşulsuz sevgi aldığı temel kaynaktır. İkinci kaynak ise sizin için önem taşıyan diğer insanlardan aldığınız sevgidir. Üçüncü sevgi kaynağı ise kendinizdir. İlk iki kaynakta eksiklikler her zaman mümkündür. En büyük, güvenilir ve kesintisiz sevgi kaynağınız kendinizdir. Kendinizi sevdiğiniz sürece her türlü gelişimi gösterebilir, başarı ve mutluluğu yakalayabilirsiniz. Örneğin, fazla kilolarınızdan sıkıntı duyuyorsunuz. “Çok şişmanım, kendimden iğreniyorum” demek yerine “fazla kilolarımı verirsem kendimi daha iyi hissedeceğim, ama her şeye rağmen kendim olduğum için mutluyum” diyorsanız kendinizi seviyorsunuz demektir.

Kendinizi kabul edip, sevmenizin ardından olabileceğiniz en iyi insan olma yolunda yürümeniz, benlik saygısının üçüncü ve son adımıdır. Kendinizi geliştirme yolunda atacağınız adımlar yaşam sevincinizi mutluluğunuzu arttıracaktır.

Yalnızca olumlu düşünmek, kendi kendinizi yücelterek ne kadar önemli ve yetkin biri olduğunuzu içselleştirerek şişirmeye gitmeniz gerçek benlik saygısı değildir. Benlik saygısı tam olan bireyler güçlü ve güçsüz yanlarını bilir, her şeye rağmen kendilerini güvende hissederler.

İlerleme, aydınlanma sürecinizde, tüm ruhsal sorunlarla baş etmenizde öz benliğinize gerçekten saygı duymanız, huzur, mutluluk ve başarıyı yakalamanız dileklerimizle!

Psikiyatri Uzmanı ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan.

Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi Antalya, Lara/Muratpaşa/Antalya.