Çocuklarda Zeka Ölçümü ve Zeka Testleri

Zeka ölçümü ve değerlendirmesinden bahsedebilmek için öncelikle zekanın ne olduğunu bilmemiz daha iyi olur. Zeka; algı, bellek, problem çözme, kavram oluşumu gibi üst düzey bilişsel süreçlerle ilişkilidir.

Genel olarak bir tanım yapmak istersek zekayı, “anlamlı bir şekilde bilgiyi kullanabilme, nesne- fikir ilişkisi kurabilme, somut ve soyut kavramlara ulaşmak için bilgiyi kullanabilme, hatırlama ve bilgiyi elde etme” olarak tanımlayabiliriz.

Dünya üzerinde yaşayan her birey farklı ve kendine özgü bir potansiyelle doğar ve yaşamını sürdürür. Büyüme ve gelişmenin insana yüklediği görevlerden biri de kendi bireyselliğini ve potansiyelini keşfetmesidir. Büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu 0-6 yaş bu keşif için kritik bir dönemdir. Kendi potansiyelini ve farklılığını keşfetmesi zekâ ile de yakından ilişkilidir.

Son zamanlarda ailelerin “Çocuğumun zekâ düzeyini bilmek istiyorum.” “Çocuğumun yaşıtlarından daha üstün davrandığını düşünüyorum, üstün zekâlı olabilir mi?” düşünceleriyle zekâ testlerine olan talepleri artmış durumdadır. Ancak her ne kadar zekâ testleri çocuğun bireyselliği ve gelişim düzeyi hakkında bize yarar sağlasa da testi uygulamanın bir amacı olmalıdır. Çocuğun bu uygulamadan nasıl bir yarar elde edeceği dikkate alınmalıdır.

Peki, zekâ testleri ne zaman uygulanmalıdır?

Zekâ ve gelişim testleri özellikle okul öncesi dönemde (zihinsel gelişimin hızlı ve kritik olduğu dönem) yetersiz ya da üstün performans durumlarında uygulanır. Her iki durum için dikkat edilmesi gereken hususlar bulunur.

Yetersiz performans ya da gelişim geriliğinden şüphe edilen bir durumlarda;

Okuma, yazma ve etkin dinleyebilme becerilerinde yetersizlik.
Yetersiz öz bakım becerileri (yardımsız günlük ihtiyaçlarını giderememe).
Aile içi ya da okulda uyum sorunları, iletişim kuramama.

Üstün performans gözlemlenen durumlarda;

Hızlı öğrenebilme ve kavrayabilme becerisi.
Yüksek yaratıcılık ve sembolizasyon becerisi.
Geniş kelime kapasitesi ve dil becerileri.

Bu durumlar gözlemlendiğinde çocuğun ihtiyacına cevap verecek şekilde, amacına uygun zekâ ya da gelişim testleri bir psikolog ya da konuyla ilgili gerekli eğitimi almış bir uzman tarafından çocuğa uygulanabilir.Ancak bu konuda dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Öncelikle bilinmelidir ki uygulanacak tek bir zekâ testi çocukla ilgili doğru tanıyı koymada yeterli değildir. Bununla birlikte çocuk bir uzman tarafından gözlemlenip, değerlendirilmelidir. Uygulanan testler çoğu zaman uzmanın çocuk üzerindeki teşhisini doğrular nitelikte somut veriler olarak kullanılmaktadır. Hiçbir zaman başlı başına tanı ve teşhis için yeterli değildir.

Zekânın Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi:

Zekâ ve Gelişim Testleri:

Çocuklara uygulanan testler zekâ testleri ve gelişim testleri olarak iki boyutta ele alınabilir.0-6 yaş (okul öncesi dönem) gelişim testlerinin uygulandığı dönemdir.

Gelişim testleri kaba motor, ince motor, öz bakım, sosyal beceriler ve konuşma alanlarına dair ayrı ayrı değerlendirmelerin yapıldığı çocuğun genel gelişimini değerlendiren testlerdir. Bu testler gelişim geriliklerinin tespitinde yardımcı rol oynamakta ve çocuğun gelişiminin hangi yaş civarında olduğu hakkında bilgiler verebilmektedir. Gelişim testleri sonucunda bir IQ puanı vermemektedir, test çocuğun gelişimini ve becerileri aynı yaş gruplarıyla kıyaslayarak farklılıkları tespit eder ve sonuca varır. Değerlendirmesi şüpheli ya da risk altında görülen bebek ve çocuklar ile görüşme aralıkları sıklaştırılmakta ve müdahaleler uygulanmaktadır. Genellikle 5 yaş öncesine uygulanan gelişim testleri bir ebeveyn ile beraber yapılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan zeka testleri DENVER-2 Gelişim Testi ve Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) ‘dir.

Zeka testleri zihinsel performansı ölçmek için kullanılan ve sonucunda “zeka yaşı” elde edilen testlerdir. Çocuk zeka testlerinde en yaygın kullanılanlar Stanford Binet Zeka Testi ve Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği (WISC-R)’dir.

Wechsler Zeka Ölçeği 6-16 yaşları arasında bireysel olarak uygulanan bir testtir. Sözel bölüm ve performans bölümü olmak üzere 2 ayrı alanda 6’şar testi bulunan 12 alt testten oluşur. Sözel ve performans alanlarına ait zeka puanı, ayrıca genel zeka puanı elde edilir.

Stanford Binet Zeka Testi 2 yaştan itibaren uygulanan bireysel zeka testidir. Test sonucunda zeka bölümü ve zeka yaşını vermektedir.

Zeka testlerinin geçerliliği ve çocukla ilgili doğru sonuçlar vermesi açısından 5 yaştan sonra uygulanması daha sağlıklıdır.

KLİNİĞİMİZDE UYGULANAN ÇOCUK TESTLERİ:

WECHSLER ÇOCUKLAR İÇİN ZEKA ÖLÇEĞİ ( WISC-R):

Wisc-r ölçeği, zeka ölçümlerinde en sık kullanılan araçlardan biridir.6-16 yaş aralığındaki çocuklara uygulanan ölçekte 6 tane sözel bölümde 6 tane performans bölümünde olmak üzere toplam 12 tane alt test bulunur. Çocuğun takvim yaşı baz alınarak değerlendirme ve yorumlama yapılır.

Test sonunda sözel bölüm puanı, performans bölümü puanı ve genel zeka puanı elde edilir. Genel zeka puanı, çocuğun test başarısını kendi yaş grubuna göre değerlendirmek için kullanılır.

Wisc-r çocuğun bilgi ve becerilerinin sınırlarını ölçmeyi amaçlayan bir ölçek değildir. Zekayı çeşitli boyutlardan meydana gelmiş genel bir yetenek olarak kabul eder. Ölçekte bulunan her alt test, farklı bir yeteneği ölçmek amacıyla uygulanır.

Uzun süreli ve kısa süreli hafıza, soyut düşünme becerisi, görsel dikkat, dil becerileri, kelime bilgisi, kendini ifade edebilme becerisi, sosyal ve aritmetik muhakeme, el-göz koordinasyonu, analiz becerisi, öğrenme hızı ve oryantasyon becerisi Wisc-r ölçeğinde bulunan alt testlerin ölçtüğü alanlardır.

ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ ( AGTE):

AGTE, 0- 6 yaş aralığına uygulanan bir gelişim ölçeğidir.Çocuğun takvim yaşı baz alınarak uygulanan ölçek, dil-bilişsel gelişim, ince motor becerileri gelişimi, kaba motor becerileri gelişimi ve sosyal beceri / öz bakım becerilerine ait soruları içermektedir. Tüm sorular ebeveynle beraber cevaplanır. Ölçek sonunda her alana ait gelişim seviyeleri ve genel gelişim seviyesini ortaya çıkaran bir tablo elde edilir ve yorumlanır.

AGTE, bir zeka puanı vermez. Çocuğun gelişim seviyesini kendi yaş grubuna göre değerlendiren bir ölçektir.

KOPPİTZ İNSAN ÇİZİM TESTİ:

Çocuğun duygusal olgunluk seviyesi ve duygusal gelişimde yaşanan olası sorunlar ile ilgili bilgi veren bir testtir. Aynı zamanda duygusal olgunluk yaşının gelişimsel / kronolojik yaşı ile paralel olup olmadığı konusunda da bilgi verir.

Test 4-9 yaş aralığındaki çocuklara uygulanır.

FROSTIG GELİŞİMSEL ALGI TESTİ:

Çocukların görsel algılarını değerlendirmeye yardımcı olan bir algı testidir.5 -7 yaş arasına uygulanabilen, çocuğun ilkokula başlamaya hazır olup olmadığını ölçen okul olgunluk testlerindendir. El-göz koordinasyonu, okuma becerisi, görsel dikkat, yazı yazma ve kalem tutma becerisi, imajinasyon yeteneğini ölçen bir performans testidir.

GESELL GELİŞİM TESTİ:

Daha çok ilkokul öncesi dönemde uygulanan bu gelişim testi, çocuklarda motor beceri, görsel algı, görsel hafıza, el-göz koordinasyonu, küçük kas becerilerini ölçmektedir. Bu testten elde edilecek sonuçla kabaca IQ seviyesine ulaşılır. 3-7 yaş aralığındaki gruba uygulanır.

BENDER – GESTALT GÖRSEL MOTOR ALGILAMA TESTİ:

Çocuklarda motor algılama, nöropsikolojik gelişim ve duygusal gelişim seviyesini, yetişkinlerde ise kognitif fonksiyon bozukluğunu saptayabilmek için kullanılan bir algı testidir. 5 – 11 yaş aralığındaki çocuklara uygulanır.

BENTON KOGNİTİF FONKSİYONLAR VE GÖRSEL HAFIZA TESTİ:

8-55 yaş aralığına uygulanabilen test; idrak, dikkat ve tespit hafızasıyla ilgili fonksiyonların düzeyini saptamak amacıyla kullanılır.

CAT ( CHİLDRENS APPERCEPTİON TEST) – ÇOCUK ALGI TESTİ:

Hayvanlarla ilgili olarak düzenlenmiş, 10 değişik resimden oluşan projektif bir testtir. Çocuğun her resimle ilgili oluşturduğu hikaye uygulayıcı tarafından yorumlanır. Her resim farklı bir probleme değinmekle birlikte sözel problemlere karşı tepkiyi ortaya çıkarak şekilde oluşturulmuştur. Rekabet ilişkisi, ebeveyne karşı tutum, çocuk-anne-baba ilişkisi, yeme tutumları, sosyal çevre ilişkisini öğrenmek için etkilidir.

Oyun terapisi ile kullanabilen test, çocuğun grup içindeki, okuldaki, evdeki reaksiyonlarını etkileyen faktörlerin tespitinde oldukça kullanışlıdır. 3-10 yaş aralığındaki çocuklara uygulanır.

LOUISA DUSS PSİKANALİTİK HİKAYE TESTİ:

Çocuklar tarafından tamamlanacak on küçük hikâyeden oluşan bir testtir. Çocuğun diğerlerinden daha fazla takıldığı, manidar ya da sembolik yanıtlar verdiği, ya da yanıtlamaktan kaçındığı hikayeler anlamlıdır ve bu hikayeler üzerinde çalışır. Teste göre bu durum çocukta bir kompleksin varlığına işarettir.

Aynı zamanda test yetişkinler için imajinasyon testi olarak da kullanılabilir. Test 5 yaştan itibaren tüm çocuklara uygulanabilir.

BEİER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ:

Yetişkin ve çocuk formları bulunan test, tutum ve duyguların incelenmesinde klinik ortamda kullanılmaktadır.

Birey bu test aracılığıyla, bir ölçüde belirsiz bir uyarıcı karşısında kendi ilgilerini, duygularını, tutumlarını, isteklerini, üzüntülerini ve kişiliğinin diğer önemli isteklerini yansıtmaktadır. Eksik cümleleri tamamlarken, genel durumunun yanı sıra, iç durumunu yansıtan tepkilerde bulunmaktadır.

A formu 8-16 yaş aralığındaki çocuklara uygulanır. B formu 16 yaş sonrasına uygulanır.

OKULA HAZIRLIK TESTİ:

6 yaş 4 ay öncesinde “anasınıfında zorlanma yaşayan ve ilkokula başlamasında tereddüt edilen çocukların temel bilgi ve becerilerini ölçen bir okul olgunluğu testidir. Çocukların okula, okulun gerektirdiği kurallara ve öğrenmeye hazır olup olmadığını saptamak amacıyla kullanılır. Sayı kavramı, form ayırt etme, renk kavramı, semboller, alıcı dil gelişimi, algı ve muhakeme gelişimi, ifade edici dil gelişimi ve genel edinilmiş bilgi alt testlerinden oluşmaktadır.

METROPOLİTAN OKUL OLGUNLUĞU TESTİ:

Okula yeni başlayanların 1.sınıfı anlamaya hazırlıklı olmalarını sağlayacak olan özelliklerini ve başarılarını ölçmek üzere geliştirilmiştir.

Talimatı anlama ve başarma üzerine kurulu olan bu performans testinde, çocuğun dil becerileri, görsel ve işitsel algısı, kas koordinasyonu, sayı bilgisi, yönergeyi izleyebilme ve grup faaliyetlerine olan ilgisi ölçülmektedir. 5- 6 yaş arasına uygulanmaktadır.

ÇOKLU ZEKÂ KURAMI – ÖĞRENME STİLLERİ ÖLÇEĞİ:

Çoklu Zekâ Kuramına göre oluşturulan bir ölçektir. Kuram tek bir zekâ boyutunun olmadığını söyler. Buna göre zekânın 8 boyutu vardır. Geçmişe ve yaşa bağlı olarak bazı zekâ türleri diğerlerinden daha gelişmiştir. Çocukların sahip oldukları zekâ alanlarının farkına varmalarını sağlamak ve her zekâ alanının özelliklerine uygun gelişimine yardımcı olmak üzere okul öncesi dönemden itibaren okul çağı çocuklarına uygulanabilmektedir.

Psikolog Seren Sezerler, Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi.

Antalya psikiyatri ve psikoterapi merkezi olarak çocuk psikolojisine özel önem veriyor, sağlıklı çocuğun sağlıklı bir yetişkin olacağını biliyoruz. Merkezimizdeki çocuk oyun odasında, çocuklarınız rahat bir ortamda iç dünyalarını bize yansıtmakta, biz de gerek psikiyatrist, gerekse psikolog-pedagog işbirliğiyle tanı ve tedaviyi planlamaktayız. Çocuğun ruhsal gelişimi, çocuğun ruhsal sorunları ile ilgili her konuda uzman desteğini Antalya psikiyatri ve psikoterapi merkezi olarak vermekteyiz.