Madde Bağımlılığı

Madde bağımlılığı, psikiyatri literatüründeki adıyla madde kullanım bozuklukları, biyolojik ve çevresel faktörlerle harmanlanan karmaşık bir psikolojik sorundur.

Binlerce yıldır insan yaşamında yeri olan opium, kannabis, tütün, koka gibi maddeler asıl amaçları tıbbi yardım olsa da suistimale açık maddeler olması, günümüzde yeni ilaçların keşfi ve yeni uygulama şekillerinin gelişmesi, doğada var olan bir çok maddenin kolay ve ucuz biçimde sentetik olarak üretilmesi madde bağımlılığı, madde kullanım bozukluğu olarak büyük bir soruna yol açmıştır.

Madde kötüye kullanımı ile ilgili geniş bir terminoloji vardır. Bunları bilmeden madde bağımlılığı nedir sorusuna doğru yanıt veremeyiz.

Bağımlılık nedir? Fiziksel bağımlılık olsun veya olmasın tekrarlanan ilaç veya kimyasal madde kullanımını bağımlılık olarak tanımlayabiliriz.

Davranışsal bağımlılık nedir? Madde arayışı aktiviteleri ve patolojik kullanım yöntemlerine kayış davranışsal bağımlılığı tarifler.

Fiziksel bağımlılık nedir? Tekrarlanan ilaç ve madde kullanımına bağlı değişmiş fizyolojik durum ve kullanımın kesilmesi durumunda yaşanan özgül sendromlarla karakterize durum fiziksel bağımlılıktır.

Psikolojik bağımlılık nedir? Alışkanlık olarak da isimlendirilen psikolojik bağımlılık, disforik durumdan kaçınmak için maddenin süreğen ya da aralıklı olarak yoğun biçimde arzu edilmesi durumudur.

Davranışsal, fiziksel ve psikolojik bağımlılık madde kullanım bozukluklarının temel öğelerini oluşturur.

Madde kötüye kullanımı nedir? Sosyal ya da medikal açıdan onaylanmışın dışında, kişinin kendi isteğiyle, endikasyonunda ya da başka amaçlarla herhangi bir ilaç ya da maddeyi kullanmasıdır.

Müptelalık nedir? Maddenin tekrarlayan ve artarak kullanımıdır. Kullanılmadığında kişi ilacı tekrar almak için dayanılmaz bir istek duyar, yoksunluk belirtileri ortaya çıkar.

Yoksunluk nedir? Uzun süre düzenli kullanılan ilaç ya da maddenin miktarının azaltılması veya kesilmesinden sonra görülen maddeye özgül sendromdur. Fizyolojik belirtiler yanında duygu, düşünce ve davranışlarda da bozulmalar ortaya çıkabilir.

Tolerans nedir? Bir ilaçtan alınan etkinin aynısını elde etmek için dozu giderek arttırma ihtiyacının doğmasıdır.

Eş bağımlılık nedir? Madde kullanıcısının davranışlarından etkilenen veya onun davranışlarını etkileyen aile bireyleri için kullanılan terimdir. Bu terim ‘’imkan sağlayıcı’’ terimi ile ilişkilidir. İmkan sağlayıcı kişi bağımlının alışkanlık yaratan davranışlarını kolaylaştırır. Madde bağımlılığı tedavisinde bu nokta gözden kaçırılmamalıdır.

Bir madde bağımlılığı olgusunda inkar mekanizması çoğu kez işler. Aile üyeleri, madde kullanıcıları ile birlikte madde kullanımının oluşturduğu sorunları genellikle kabullenmezler. Dış müdahaleyi kolay kolay istemezler. Burada aile içi koruyucu mekanizmalar söz konusudur. Hem ailenin de sorumlu olduğu, hem de bağımlı bireyi koruma ihtiyacı burada devreye girmiştir.

Amerika Birleşik Devletlerinde 12 yaşından büyük nüfusun yaklaşık %10’unda madde kullanım bozukluğu saptanmıştır. Ne yazık ki ülkemizde de durum çok farklı değildir. Bu grubun büyük çoğunluğunu alkol bağımlılığı ya da alkol kötüye kullanımı oluştururken, ağrı kesici kötüye kullanımı, esrar, kokain ve eroin kullanımı sırasıyla izlemektedir.

İlk kullanım yaşı düştükçe müptela olma ihtimali yükselmektedir. 14 yaş altı ve 21 yaş üstü ilk kez alkol deneyenlerle yapılan bir çalışmada, 14 yaş altında alkole başlayanların bağımlı olma oranları 21 yaşındakilere göre 5 kat daha fazla bulunmuştur.

Maddeye ulaşılabilirlik, sosyal kabul ve akran baskıları bir maddeyi ilk kez deneyimlemede en önemli etmenlerdir. Kişilik özellikleri ve bireyin biyolojisi bundan sonra devreye girmekte ve bağımlılık noktasına ulaşmada pay sahibi olmaktadır.

Klasik psikodinamik teoriye göre madde kötüye kullanımı mastürbasyonla denktir. Bazı eroin kullanıcılarının başlangıçtaki rush halini (en keyifli, coşkulu dönem) cinsel orgazma benzetmeleri sıktır. Günümüzde ise madde kullanımı bozulmuş ego işlevlerinin bir göstergesi kabul edilir. Örneğin, gerçeklikle baş edemeyen bir birey alkol, opioid ya da benzeri maddelere sığınarak kendini rahatlatır ve bağımlı hale gelebilir. Kendi içsel duygusal durumlarının farkına varmakta güçlük çeken kişiler de müptela olmaya eğilimlidirler.

Madde kullanımı ve madde bağımlılığının öğrenme ve koşullanma yanı da vardır. Ağrı, kaygı ve depresyon gibi olumsuz duygulardan kurtulmayı sağlayan maddeler ya da farmakolojik etkilerden bağımsız olarak arkadaşlar arasında statü kazanma, utangaçlığından uzaklaşma, öfori haline girme gibi pekiştireçler bağımlılık yolunda adımları hızlandırır.

Alkol ve diğer madde kötüye kullanımı ve bağımlılıklarında genetik komponentin varlığı da ikiz, evlat edinme ve kardeş çalışmalarıyla yapılan araştırmalarda ortaya konmuştur.

Madde bağımlılığı üzerinde nörokimyasal çalışmalar da tüm hızıyla devam etmekte, yeni bilgiler elde edilmektedir. Opioid, dopamin, gama amino bütirik asit gibi nörotransmitterlerin çeşitli reseptör, yolak ve reseptör sistemleri üzerinden bağımlılığa yol açabildiklerine dair farklı deliller bulunmakta ve her gün yeni bir bilgiye ulaşılmaktadır.

Eş tanılı başka bir ruhsal hastalığa sahip bulunma madde bağımlılığında ciddi bir sorundur. Alkol, kokain ve opioid gibi madde müptelalarında ek bir psikiyatrik bozukluk görülme oranı %50’yi geçer. Antisosyal kişilik bozukluğu ve majör depresif bozukluk en sık rastlananlarıdır.

Madde kullanım bozukluğunu (madde bağımlılığı) şu tanı ölçütlerine göre tanımlayabiliriz.

1. Madde kullanımı nedeniyle iş, okul veya evde problem yaşama.
2. Riskli olabilecek durumlarda da madde kullanımı. (Otomobil kullanırken madde almak gibi.)
3. Madde etkisiyle kişiler arası ilişkilerde çatışma yaşama. (Eşiyle tartışma, trafikte kavga etme gibi.)
4. Arzulanan etkiye ulaşmak için madde miktarını arttırma ihtiyacı ya da maddenin aynı oranda kullanılmasının devamıyla belirgin derecede azalmış etki ile karakterize tolerans durumu.
5. Yoksunluk belirtilerinin yaşanması.
6. Maddenin çoğu kez niyet edilenden daha büyük ölçüde ve daha uzun süreli alınması.
7. Madde kullanımını bırakmak veya kontrol altında tutmaya karşı sürekli bir istek duymak ancak başarısız çabalarda bulunmak.
8. Maddeyi elde etmek, kullanmak ya da etkilerinden kurtulmak için gereğinden fazla uğraşıda bulunmak.
9. Önemli sosyal, mesleki ya da eğlence aktivitelerini madde kullanımı nedeniyle terk etmek veya çok azaltmak.
10. Madde kullanımına bağlı fiziksel ya da ruhsal zarar gördüğünü bilmesine rağmen madde kullanımını sürdürmek.
11. Özgül bir maddeyi kullanmak için dayanılmaz bir arzu ve ihtiyaç hissetmek.
12. 12 aylık bir süre içinde yukarıdaki maddelerden iki veya daha fazlası var ve bunun sonucunda klinik açıdan belirgin bir sıkıntı ve stres oluşuyorsa madde bağımlılığından söz edebiliriz.

Madde yoksunluğu nedir? Uzun süredir kullanılan bir maddenin aniden kesilmesiyle oluşan, maddeye özgül sendrom madde yoksunluğu olarak tanımlanır. Fizyolojik belirtiler yanında sosyal, mesleki ve ailevi işlevsellikte ciddi bozulma ve stres hali oluşur.

Madde bağımlılığı tedavisi nasıl yapılır? Madde ile ilişkili bazı sorunları olan bireylerin yaşlandıkça tedavisiz iyileşebildiklerine dair örnekler bulunsa da madde bağımlılığı tedavisi özel prosedürler ve teknikleri gerektiren zorlu bir süreçtir.

Bireysel terapi, aile terapisi, grup terapisi, relaps önleme ve farmakoterapi madde bağımlılığı tedavisinde kullanılan yöntemlerdir. Tüm bağımlılık tedavilerinde tasarlama öncesi, tasarlama, tedarik, aksiyon ve sürdürüm aşamaları vardır. Bunlar arasında hastanın değişime hazır olma aşaması olan tasarlama basamağı belki de en önemlisidir.

Alkolizm için disülfiram, naltrekson ve akomprosat, eroin bağımlılığı için metadon, levometedilasetat ve buprenorfin, nikotin bağımlılığı için bupropion farmakolojik tedavide kullanılan özgül ilaçlardandır.

Madde bağımlılığı tedavisinde kullanılan psikoterapi yöntemlerinin ayrıntılarını ise (www.antalyapsikiyatri.com), (www.psikoterapi.pro) ve (www.antalyapsikiyatrist.com) web sitelerimizdeki psikoterapi yazılarımızda bulabilirsiniz.

Madde bağımlısı iseniz, uyuşturucu tedavisi görmek, madde bağımlılığından kurtulmak istiyorsanız Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezimizden destek alabilirsiniz.

Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi, Madde Bağımlılığı ve Uyuşturucu Tedavisi Antalya.

Psikiyatri Uzmanı ve Psikoterapist Dr. Emine Filiz Uluhan.