Uçak Fobisi Gibi Özgül Fobilerde Tedavi

Sosyal fobi ve agorafobi haricindeki durum ve nesnelere karşı duyulan mantıksız, aşırı korku özgül fobi olarak isimlendirilir. Uçak korkusu, yükseklik korkusu, hayvan fobileri, kan ve yaralanma fobisi, gök gürültüsü ve fırtına korkusu, yalnız kalma korkusu ve kapalı yer korkusu en sık rastlanan özgül fobilerdir.

Psikanalitik kurama göre fobiler, cinsel veya saldırgan dürtülerin hedefiyle, bunların gerçekleşmesinin doğuracağı tehlike arasındaki çatışmadan kaynaklanır.

Öğrenme kuramı ise fobileri koşullanma yoluyla öğrenilen davranışlar olarak ele alır. Küçük Albert olgusu bunun tipik örneğidir.

Özgül fobilerde ailesel geçişin rolü ve canlıların bazı durum ve nesnelerden iç güdüsel olarak korkmaya eğilimli doğdukları da bilinen gerçeklerdendir. Birçok fobi o durum ya da nesneyle hiç karşılaşmadan ya da zararlı olduğunu öğrenmeden görülebilmektedir.

Kadınlarda erkeklere oranla 2,5 kat daha fazla rastlanan fobiler, en yaygın pisikiyatrik bozukluklardandır. En yaygın fobi türü de uçak ve hayvan korkuları başta olmak üzere özgül fobilerdir.

Özgül fobiler ruhsal rahatsızlıklar arasında ilk sıralarda yer almasına rağmen tedaviye başvurma oranı oldukça düşüktür. Halk arasında huy veya kişilik özelliği olarak değerlendirilen özgül fobilerden başarılı kaçınma taktikleriyle uzak durmayı beceren birçok hasta tedavi ihtiyacı duymadan hayatını idame ettirebilir. Uçak fobisi olan hasta ben otomobil yolculuğunu seviyorum diyerek kendini kandırabilir, kan ve yaralanma fobisi olan hastane ortamına girmeden yıllarca idare edebilir. Bazı korkular ise henüz o fobik ortamla hiç karşılaşmadığından geç fark edilir. Hep bahçe katında oturmuş birinin yükseklik korkusu yeni taşındıkları 12. kat dairede ortaya çıkabilir ya da askerlikte denizaltı görevi verilen bir genç kapalı yerde kalma korkusunu ilk kez keşfedebilir.

Özgül fobi-major depresyon birlikteliği %25’ leri bulmaktadır.

Fobik nesne veya durumla karşılaşıldığında, gerçek korkularda gördüğümüz kalp çarpıntısı, hızlı solunum, göğüste sıkışma, titreme, terleme, baş dönmesi, bayılma hissi gibi belirtiler gözlenir.

Uçak korkusunda hasta uçak içinde panik atak yaşayabilir.

Özgül fobilerin başlangıcı çocukluk ve ergenlik yıllarına dayanır. Ancak bu korkuların birçoğu erişkinlik dönemine sarkmaz. Ebeveynler gereksiz korkularda, korkusuz bir rol model olur, çocuklarını korkularının üzerine gitme konusunda cesaretlendirir ve destek olurlarsa fobilerden kurtulmak kolaydır.

Uçak fobisi, hayvan fobileri, yükseklik korkusu gibi özgül fobilerin tedavisinde hastanın ve yakınlarının hastalık hakkında bilgilendirilmesi tedavinin ilk basamağıdır. Hastanın ve ailenin fobiyi hastalık olarak görmeleri sağlanmalı, kişilik yapısı, huy, kafaya takılmaması gereken bir durum olmadığı mesajı verilmelidir. Tedavinin oldukça basit, kolay ve kalıcı olduğu bilinirse hastanın motivasyonu da o derece yüksek olur. Yıllarca uçak fobisi nedeniyle seyahat özgürlüğü kısıtlanan bir birey kısa sürede tüm korkusunu yenebilir.

Özgül fobilerin tedavisinde en etkili yöntem davranışçı tedavilerdir. Hastanın sıkıntı yaratan durumla yani korkusuyla yüzleşmesi tedavinin temelidir. Bu durum ilk başlarda sıkıntı düzeyini arttıracak, anksiyeteye sebep olacaktır. Bu aşamada doktorun ve ailenin hastayı destekleyerek gayretlendirmesi çok önemlidir.

Özgül fobi tedavisinde, ilaçların diğer anksiyete bozukluklarında olduğu kadar etkinliği yoktur. Özellikle uçak fobisinde uçuş öncesi kısa etkili bir benzodiazepin alınması faydalı olabilmektedir. Fobiye depresyon eşlik ediyorsa antidepresan ilaçlar kullanılmalıdır. Bazı psikiyatrik çalışmalarda EMDR tedavisinin de özgül fobilerde düzelme sağladığı görülmüştür.

Uçak fobisi başta olmak üzere özgül fobi tedavilerinde ilk seçenek davranışçı terapidir. Alıştırma tekniği de davranışçı terapinin asıl yöntemidir. Bu teknikler bireysel ve grup terapilerinde aynı etkinliğe sahiptir. Korkulan durumla gitgide artan derecede karşılaşma sağlanır, fobik ortamda yeteri kadar kalınabilinirse korku giderek azalır. İyileşmeye yol açan şey korkulan durum veya nesne ile yeteri kadar uzun süre karşı karşıya kalmaktır. Fobik durumla çok kısa süreli karşılaşmalar ise korkuyu daha da derinleştirebilir.

Özgül fobi tedavilerinde vazgeçilmez olan davranışçı terapiye, bilişsel yöntemlerin de eklenmesi başarı şansını arttırır. Korkulan durumla ilgili mantıksız düşüncelerin geçeğe uygun hale getirilmesi bilişsel terapi ile mümkündür.

Özgül fobi tedavisinde çoğu vakada 10 seansın altında davranışçı terapi ile sonuç almak mümkün olur. Kan ve yaralanma fobisi ve hayvan fobileri 1-2 seansta düzelebilir. Uçak fobisi tedavisinde çoğu kez 4-5 seans yetmektedir.

Davranışçı terapilerde hastanın aktif rol alması, egzersizlere uyumu ve ev ödevlerini gerçekleştirmesi tedavinin başarısını arttıracaktır.

Günlük hayatınızı olumsuz etkileyebilen özgül fobileri ciddiye almalı, tek seansta bile halledilebilecek bir çok fobi için hayatınızı zehir etmemelisiniz.

Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi Antalya, Psikiyatrist ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan.