Çocuklarda Çalma Davranışı

Çalma davranışı, bireyin kendisine ait olmayan bir şeyi izinsiz olarak tekrarlayıcı bir şekilde alması ve bu dürtüsüne karşı koyamaması olarak tanımlanan ruhsal bir bozukluktur. Çocukluk döneminde çalma davranışı birçok nedenden ötürü ortaya çıkabilir.

Özellikle okul öncesi dönemde mülkiyet kavramı tam olarak gelişmediği için, çocuklar başka birine ait olan bir eşyayı izinsiz almanın kötü bir şey olduğunu kavramakta güçlük çekebilir. Bu nedenle, çalma davranışının bir uyum bozukluğu olarak ele alınabilmesi için çocuğun ilkokul çağına gelmiş olması önemlidir.

Mülkiyet kavramı, sahip olduğunun bilincinde olma ve başkasına ait olan bir şeyin izinsiz alınamayacağının bilinmesidir. Erken çocukluk dönemi olan 2-3 yaşlarında mülkiyet kavramı gelişmeye başlar. Ebeveynlerin doğru ya da yanlış tutumlarıyla şekillenir. 0-2 yaş bir çocuğun etrafını merakla keşfettiği bir dönemdir. Refleksif davranışlar görülebilir. Çocuk hoşuna giden bir şeyi bu yaşlarda direk alabilir, bu durumun herhangi olumsuz bir anlamı yoktur. Çocuğun bu davranışı, beğendiği bir nesneyi yanında bulundurmak istemesinden başka bir anlam ifade etmez. 1 yaşından sonra çocuk, kendine ait nesneleri tanımaya başlar. Hatta bu dönemde kendine ait olan bir oyuncağı başka bir çocuk alıp oynadığında tepki gösterebilir. Burada mülkiyet bilinci yoktur, sadece güven bağı ve alışkanlıklar ön plandadır.18-24 ay döneminde, bazı nesnelerin kime ait olduğuna karar verebilir.”Benim”ya da “senin” gibi iyelik zamirleri kullanmaya başlar. Örneğin, annesinin çantasını, babasının ayakkabısını bilebilir. Oyuncaklarını paylaşmak istemez. Sahiplik kavramı gelişmediği için başkalarının eşyalarını sahiplenmek isteyebilir.

3-6 yaş çocuğun benmerkezci olduğu bir dönemdir, kendini merkezde görür. 3 yaşındaki bir çocuğun başkasına ait olan bir oyuncağı alıp oynaması olağandır. 3 yaş sonuna doğru “onun” iyelik zamirlerini kullanmaya başlar. 4-5 yaş döneminde doğru paylaşmayı ve sırayla oynamayı öğrenir. Fakat bu dönemde de kendilerine ait eşyalar konusunda hassas davranışlar sergileyebilirler.6 yaştan sonra, başkalarının haklarına saygı duymayı ve sahiplik kurallarını öğrenir. Eşyaların paylaşılması ya da ödünç alınmasını daha iyi anlar. Ayrıca, başkalarının eşyalarına izinsiz dokunmanın yanlış bir davranış olduğunu fark edebilecek düzeydedir.

7 yaşından sonra artık mülkiyet kavramıyla ilgili bir fikre sahiptir. Benmerkezcilik azalır. 7-11 yaş döneminde kendi kararlarını alma, kendini gösterme, davranışlarının sorumluluğunu üstlenme ve kişisel bağımsızlığını kazanmaya başlar. Çocuklarda çalma davranışı birçok nedene bağlı olarak gelişebilir.Ülkemizde 11-15 yaşları arasındaki çocuklar için gerekli psikolojik değerlendirmeler sonucunda hırsızlık suçuna ilişkin ceza alması gerektiğine karar verilebilir.

Çocuklarda çalma davranışına 5-8 yaş aralığında sık rastlanır. Bu davranış örüntüsü çocuğa yerleşmeden gerekli yönlendirmelerle önlenebilir. İlkokul çağında yaşanan hırsızlık olayları ciddi ve ebeveynlerin üzerinde durması gereken bir meseledir. Çocuğu çalma davranışına iten bazı nedenler vardır. Çocuklarda çalma davranışının oluşmasındaki en temel sebep bir şeyi izinsiz alıp alamayacağı düşüncesinin gelişmemiş olmasıdır. Bunun yanı sıra; duygusal ve fiziksel istismar, aileden yeterli ilgi ve sevgiden yoksun olma, parçalanmış aile örüntüsü, ihmal edilmiş olma, otoriter ebeveyn tutumları, aile içi şiddet, özgüven eksikliği, değersizlik hissi, çocuğun ihtiyaçlarının giderilmemiş olması ya da daha önceki çalma davranışında ailenin yanlış tutumundan dolayı yanlış davranışın pekiştirilmiş olmasıdır.

İzinsiz alma/çalma davranışı çocuğun toplumla uyumunu bozan davranışlar arasındadır. Erken yaşlardan itibaren çocuğa mülkiyet kavramının öğretilmesi çalma davranışının önlenebilmesi için önemlidir. Mülkiyet kavramı gelişmemiş bir çocuk; etrafındaki eşyaları izinsiz kullanma, kendi eşyalarının kıymetini bilmeme, etrafta unutma ya da yanlış olduğunu bile bile dürtüsünü kontrol etmekte zorlanarak kendine ait olmayan bir nesneyi izinsiz alma davranışları gösterebilir. Bu noktada, ebeveynlerin yol gösterici bir tutum sergilemesi gerekir. Çocuğun davranışının nedenlerine odaklanarak, kendisiyle bu davranışı hakkında konuşmak gerekir.

Mülkiyet kavramı gelişiminde ebeveyn tutumları büyük bir öneme sahiptir. Evde kendine ait eşyaları ya da odasının olması, sahip olma kavramının öğrenilmesini kolaylaştırır. Evde çocuğun eşyalarına ve oyuncaklarına özen göstermesi gerektiğini öğretmek önemli adımlardan biridir. Onun izni olmadan oyuncaklarının ya da başka bir eşyasının diğer çocuklara verilmemesi, başkasına ait olan bir şeyi izinsiz alamayacağını öğretir. Ebeveynlerin çocuklarıyla açık ve dürüst bir iletişim kurması çocuğun duygusal ihtiyaçlarını anlamayı ve desteklemeyi sağlar. Yeterince ilgi gösterilmesi ve çocuğun sevgi ihtiyacının karşılanması çalma davranışının oluşmasını engeller. Çocuğun kendi ihtiyaçlarını rahatlıkla dile getirebildiği bir aile ortamı sunmak önemlidir. Duygusal ihtiyaçlarının yanı sıra oyuncak, giyecek, yiyecek ve harçlık gibi maddi ihtiyaçlarının da ebeveynleri tarafından karşılanması gerekir. Çocuk parası olmadığında ya da yeterli gelmediğinde etrafındakilere mahcup olmamak adına çalma davranışına başvurabilir. Ebeveynlerin çocuğuna maddi olanaklarını yeterince kullanması bazı uyumsuz davranışların oluşmasını önler. Çocuğun izinsiz alma davranışlarına karşı ebeveynlerin uygun tepkiler vermesi gerekir. Yargılayıcı, suçlayıcı, küçük düşürücü, aşağılayıcı, çocuğu başkalarının yanında deşifre edici konuşma ve cezalandırıcı davranmak yanlıştır. Yetişkinler tarafından gösterilen bu tür yaklaşımlar doğru bir davranışa yer açmaz. Çocukla açık bir şekilde konuşarak, telaşa kapılmadan bu davranışın yanlış olduğunu izah etmek ve toplum için kabul edilemez bir davranış olduğunu dile getirmek önemlidir. Eşyası alınan kişinin bu durum karşısında üzülebileceği ve eşyayı sahibine geri vermesi ya da ödemesi sağlanır. Çocuk, almış olduğu malın bedelini ödediğinde ya da iade ettiğinde bu konunun tekrar gündeme getirilmemesi gerekir. Ayrıca, izinsiz alma davranışlarını ebeveynlerin görmezden gelmesi ya da “yanlışlıkla çantasına koymuş” gibi mantığa bürüme davranışları kesinlikle doğru değildir. Ebeveynlerin bu yaklaşımı, çocuğun çalma davranışını tekrarlamasına neden olabilir. O nedenle, çocuğa doğru rol model olmak ebeveynlerin öncelikli görevlerindendir.

Çocuğun yaş grubuna ve gelişim dönemine göre neyin çalma ya da neyin alma davranışı olduğu farklı şekilde değerlendirilir. Çocuk, çalma davranışını yaparken haz ve doyum elde ettiği için yapar. Mülkiyet kavramının oluştuğu 7 yaşından sonraki dönemlerde gelişen çalma davranışı ciddi bir problemdir. Ebeveynlerin önlem alması gerekir. Eğer, çocuğun hırsızlık davranışları devam ediyor ve okulda, arkadaşlarıyla ve çevresiyle başka sorunlar yaşamasına yol açıyorsa bir ruh sağlığı uzmanından destek alınması gerekir.

Psikolog Funda Buharalı.

Antalya Psikiyatri Merkezi, Psikoterapi Antalya, Psikolog Antalya.